ostatnia aktualizacja: 10.04.2010
- Stok Lacki to wieś położona 4 km, na wschód od Siedlec przy szosie wiodącej do Łosic, należąca do powiatu siedleckiego. Etymologia nazwy wsi jest związana z etniczną granicą na rzece Liwiec (jeszcze od średniowiecza), po drugiej stronie rzeki znajduje się Stok Ruski.
- Stok-wschodnia część, typowa wieś i „laski" (obecnie „lacki") - gdzie mieści się pałac. Stok, nazwa pochodzi od wyrazu oznaczającego potok. Stok, stoczek, potok, potoczek to nazwy tego samego desygnatu, mają zróżnicowanie terytorialne. Nazwa stok występuje w północno-wschodniej Polsce, natomiast potok, potoczek w południowej. Jest to stara osada, wieś i były folwark, niegdyś przynależny do gminy Stara Wieś, obecnie Siedlce. W XVI wieku wchodziła w skład parafii pruszyńskiej.
- 13. VII 1832 roku na mocy testamentu kasztelanowej Heleny Chrapowickiej, sukcesorem jej włości został ppłk Stanisław Rostworowski. W jego ręce przechodziły: Stok Lacki (40 włók i 26 włók leśnych), Pruszyn (36 włók bez lasu), Błogość (36 włók bez lasu) oraz inne dobra, razem 200 włók. Było to jedynie potwierdzenie istniejącego już stanu, Rostworowski bowiem od czasu ślubu z Uszulą z hr. Potulickich, zawartego 24.IV.1826 roku, gospodarował już w Pruszynie.
- Ze Stoku Lackiego pochodził Ignacy Chrzanowski, urodzony 5.11.1866 r., w rodzinie ziemiańskiej, spokrewniony z Henrykiem Sienkiewiczem i Joachimem Lelewelem, historyk literatury, autor popularnego podręcznika, Historia literatury niepodległej Polski. Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Krakowa przez wojska niemieckie, 6 listopada 1939 roku został aresztowany wraz z innymi profesorami Uniwersytetu Jagiellońskiego, więzieniu we Wrocławiu i Sachsenhausen, gdzie zmarł z 19 na 20 stycznia 1940r. Pochowany w Krakowie na Cmentarzu Rakowieckim. Obecnie jego pochodzenie w Stoku Lackim koło Siedlec, nie jest pewne.
- W czasie powstania styczniowego doszło w Stoku Lackim do walk, mających na celu opanowanie stacjonującej tu kompanii wojsk carskich. Znajdowały się to, bowiem magazyny broni i żywności 19 kostromskiego pułku piechoty, których strzegła 10 kompania 3 batalionu tegoż pułku. Oddział dowodzony przez Mikołaja Moritza i Aleksandra Olszewskiego, liczący ponad 300 powstańców, uzbrojony częściowo w broń palną, w większości kosy i siekiery zaatakował 23 stycznia 1863 r. żołnierzy stojących na warcie i śpiących w domach. Część powstańców opanowała magazyny broni, skąd zabrano 25 karabinów. Pozostali szturmowali domy, w których kwaterowali żołnierze. Do akcji włączył się maszerujący z Łosic oddział Władysława Czarkowskiego. Zacięta walka, którą kierował przybyły z Siedlec Lewandowski przeciągała się od rana przybierając pomyślny obrót dla powstańców. Kiedy jednak nadeszła pomoc w sile 2 kampanii (11,12) piechoty i sotni kozaków, powstańców nie wytrzymali ataku i wycofali się na wcześniej przygotowanych podwodach w okoliczne lasy. Do niewoli wzięto 40 powstańców, m.in. Moritza i Olszewskiego. W bitwie zginęło 10 powstańców, a 26 było rannych. Straty wojsk carskich wynosiły 7 poległych i 10 rannych.
- Lata okupacji hitlerowskiej 1939-1944 to także istotny okres w dziejach Stoku Lackiego. Silną organizacją opierającą się właściwie na polskiej wsi były, bowiem Bataliony Chłopskie, spełniając szczególną rolę: obrona wsi i walka o niepodległość kraju. W siedleckim panowały nastroje sprzyjające organizowaniu Batalionów Chłopskich, utrzymywano, bowiem ścisłe kontakty z twórcą organizacji zbrojnej ruchu ludowego, Józefem Niecko i szefem sztabu KG BCh Kazimierzem Banachem. Jedną z pierwszych komend BCh powołano w powiecie siedleckim pod koniec 1940 roku. Wśród oddziałów Batalionów Chłopskich znaleźli się także mieszkańcy ze Stoku Lackiego. Dokonali licznych akcji sabotażowo-dywersyjnych. Jeszcze w 1942 r., 11 grudnia w pobliżu stacji koi. Stok Lacki dokonano akcji na pociąg zdążający z ładunkiem wojennym z Siedlec ku granicy, spowodowano 48-godzinną przerwę w ruchu. Akcję przeprowadziła grupa sabotażowo-dywersyjna, dowodzona przez Stanisława Bieleckiego.
- 24.IX. 1942 r. oddział BCh w sile 16 partyzantów, pod dowództwem Wiktora Somli, Władysława Gorzały Edwarda Borkowskiego dokonał rekwizycji zboża z transportu kolejowego na przystanku kolejowym w Stoku Lackim. Zboża rozdano w części pomiędzy okoliczną ludnością, w części przekazano na zaopatrzenie szkół. Akcję tę powtórzono na tej samej stacji 10 października, grupa BCh pod dowództwem Borkowskiego 11. W grudniu 1943 w pobliżu Stoku Lackiego na linii Siedlce -Czeremcha zatrzymano transport niemiecki, rekwirując żywność.
- Już przed wrześniem 1943 r. wojskowe organizacje: polska i włoska nawiązały współpracę: ze strony BCh wyróżniały się między innymi placówka w Stoku Lackim. W pracy tej uczestniczyły m.in. Wiktor Somla. Organizował on także pomoc Żydom, ścisłe kontakty utrzymywał zwłaszcza z Dawidem Zonszajem.
- 16 sierpnia 1943 r. dwudziestu jeden partyzantów z plutonu BCh w Stoku Lackim maszerując na miejsce akcji, w czasie przechodzenia mostu na rzece Liwiec wpadło w niemiecką zasadzkę. Nad Liwcem 1943 r. polegli następujący żołnierze Batalionów Chłopskich, urodzeni w Stoku Lackim: Edward Borkowski „Spokojny" ur. 1910 r, dowódca OS-BCh, Zdzisław Gorzała ur.1905 r., Zygmunt Kotowski ur., 1908 r, Wiktor Somla ur. 1905 r., i Zygmunt Ratowski.
- W Stoku Łąckim znajdują się zabytki. Jest nim m.in. neorenesansowy pałac, w którym w latach 1945-50 mieściła się Szkoła Podstawowa, a następnie Państwowy dom Dom Dziecka, przeniesiony do Stoku Lackiego z Siedlec z pomieszczeń mieszczących się przy ulicy Browarnej 8 we wrześniu 1950r.-wybudowany z wykorzystaniem sklepionych krzyżowo piwnic dawnego dworu w 1875 roku dla Wyszomirskich.
- Po śmierci hrabiego Wyszomirskiego Żydzi zlicytowali pałac, a ziemię o powierzchni około 700 ha rozprzedali chłopom. Pałac nabył hrabia Brzozowski, doprowadzając wnętrze budynku do porządku. Autorem projektu pałacu jest Bolesław Podczaszyński (1822-1876), należący do wziętych architektów, twórcy projektów wielu willi, kamienic, budynków gospodarczych, z których warto wymienić choćby kilka: kościół w Woli Ossowińskiej, restauracja pałacu w Tomaszowie Rawskim, budowa kaplicy grobowej w Waliszewie i inne.
- Interesująco prezentuje się także barokowa, ludowa kapliczka z pierwszej połowy XIX wieku, murowana, kryta dachami siodłowymi z rzeźbą św. Jana Nepomucena. Znajdowała się także w Stoku Lackim druga kapliczka boniowana, zwieńczona trójkątnym szczytem, we wnętrzu na cokole z rzeźbą św. Floriana. Można ją było odnaleźć na wschód od centralnej części wsi tzw. Gryczanej Górze, na grobie zmarłych na cholerę w 1831 r. i żołnierzy carskich poległych w walce z powstańczym oddziałem wcześniej wspomnianego Czarkowskiego. Kapliczka ta w 1975 roku została zniszczona na wskutek eksploatacji złóż żwiru.
- Obecnie miejscowa społeczność czyni starania dla jej odtworzenia. Poza tym znajduje się tu zabytkowa murowana oficyna z drugiej połowy XIX wieku, chałupa z końca XIX wieku oraz resztki parku krajobrazowego. Na terenie Stoku Lackiego znajduje się kapliczka Matki Boskiej wybudowana w rocznicę odzyskania niepodległości 1918 roku.
- Przy głównej ulicy stoją drewniane krzyże z XIX wieku postawione prze mieszkańców w celu upamiętnienia i podziękowania za uratowanie życia podczas epidemii tyfusa. Wzniesienie zwane „Gryczaną Górką", z którą związana jest miejscowa legenda. Żyło niegdyś Stoku Lackim dwóch braci - Jakub i Michał. Jakubowi wiodło się dobrze, natomiast Michał „zszedł na dziady". Krążyły wtedy wieści, że na „Gryczanej Górze", gdzie byli pochowani carscy żołnierze, zakopano skrzynię ze złotymi rublami i cennymi przedmiotami. Nikt jednak nie próbował ich wydobyć, gdyż pilnowane przez diabła Wasyla. Michałowi od dłuższego czasu te skarby „chodziły po głowie" i pewnego razu zaczął je odkopywać. Gdy zmęczony kopaniem chciał chwilkę odpocząć, zdrzemną się. Nocą obudził go jakiś nieznajomy, który obiecał mu wydanie skarbów w zamian za przeniesienie nowo narodzonego dziecka, po czym zniknął. Było pewne, że był to Wasyl. Przerażony Michał wrócił do wioski wszystko Jakubowi opowiedział z postanowieniem, że dzieciątka diabłu nie przyniesie. Ziemię oddał bratu z prośbą o wybudowaniu kapliczki na „Gryczanej Górce", a sam w pielgrzymkę do Ziemi Chrystusowej wyruszył i nikt więcej o nim nie słyszał. Opowiadali też ludzie, że gdy kapliczkę ksiądz wyświęcił, olbrzymi kruk nad górką przeleciał, co tłumaczyło, iż to Wasyl swoją siedzibę opuścił. A na „Gryczanej Górce" słupowa kapliczka po dzień dzisiejszy góruje nad okolicą. Warto także dodajże ze Stoku Lackiego pochodzą wykopalisk z młodej epoki kamienia (toporek kamienny- kultura i chronologia nieokreślona) oraz fragmenty ceramiki z tzw. Gryczanej Góry – o epoce, kulturze i chronologii nieokreślonej.
- Znajdują się także pozostałości dwóch osad z kultury pucharów lejkowatych. Jej plemiona prowadziły gospodarkę rolniczo-pasterską posługując się narzędziami z odłupków i wiórów krzemiennych oraz toporki i siekierkami kamiennymi ( ok.3600 lat p.n.e.). Występują tu także ślady osadnictwa kultury Trzcińskiem (II okres epoki brązu, tj. ok. 1400-1200 lat p.n.e.). Ludność tej kultury prowadziła pół nomadyczny tryb życia determinowany dużą rolą hodowli w gospodarce ludności kultur wczesnobrązowych. Zlokalizowano tu także ślady pobytu ludności kultury łużyckiej datowane na schyłek epoki brązu lub na jej przełom z wczesną epoką żelaza (tj. ok. 800-650 r. p.n.e.), więc niedługo przed jej zanikiem.
Obecnie Stok Lacki należy do gminy Siedlce (utworzonej na mocy decyzji Województwa Rady Narodowej w Warszawie 1 stycznia 1973 r.). Należy obok Chodowa i koloni Żelków do największych obszarowo sołectw. Znajduje się tu ujęcie wodociągowe, jedno z czterech w gminie obok Żelkowa, Ujrzanowa, Purzeca. Dobrze działa tu Biblioteka Publiczna oraz świetlica wiejska, oferując urozmaicone formy zajęć, zachęcając mieszkańców do aktywnego i masowego udziału w życiu kulturalnym.
